Posts Tagged ‘Hafıza’
Bedenime sahip olabilirsin ama…
ruhuma asla.
Farklı bedenlerden atılan ya da geriye kalanların hem deneyim izlerini hem de genetik hafızayı taşıyor olması ve bu hafızayı dönüştürerek sürdürme biçimleri üzerine bir deneme.
Herhangi bir canlı bedeni, sadece kendi yaşam öyküsünü değil, kendisinden önce yaşamış sayısız ve türlü atalarının da hayatta kalma savaşlarının, akıl almaz travmaları atlatabilmiş olmalarının kodlarını taşır, bu uzun zincire bir halka daha ekleyip göçüp gider.
Bir insanın, döllenme anından itibaren geçirdiği değişimi inceleyecek olursanız, tüm evrimsel sürecini aylar içinde izlemiş olursunuz: Önce bir tek hücreli varlık, daha sonra bir koloni, bir su canlısı, omurgalı bir amfibik, akciğerli basit bir memeli ve sonra insan.
Bu yapıyı hem koruma, hem de değiştirme çabamızı ameliyat izlerimiz ve kullanmak durumunda kaldığımız protezler ortaya koyuyor. Mezarlarda platin vidalar, diş protezleri, silikon implantlar, metal eklemler, yapay göz mercekleri birikmekte. Sadece kendi bedenlerimizi dönüştürmekle kalmıyoruz. Hayvan ölülerine de saygımız yok; süslerden giysilere, çalgılara ve alet edevata kadar farklı işlevler için beden dokularını, uzuvları, kürk ve kabukları alıyor, ölümden sonra yeni hayatlar başlatıp onları kendi hatıralarımıza aracı ediyoruz.
AltZine Bahar 2019 için üretilmiş olan bu seride, ancak bir süre için koruyabildiği dişlerle birlikte sökülmüş bir dental protez, bir mürekkep balığı kemiği oyularak yakın dosta hediye edilmiş balık rölyefi, el altından satın alınmış hakiki kablumbağa kabuğundan mamul bir tambur mızrabı, muhtemelen besi hayvanlarına ait kemiklerden sap yapılmış, ne işe yaradığı bilinmeyen ama manikür aletlerine benzeyen gereçler ve bu satırları yazan fotoğrafçının geçirdiği, yukarıda bahsedilen ameliyatlardan birinin öncesinde bileğine takılan, barkodlu plastik künye görülmektedir.
Nitekim plastik de organik kökenli bir maddedir ve organik demek, “eskiden başka bir canlının bedenine aitti” demektir.
Orhan Cem Çetin / Mart 2019
Culture as a Prosthetic Memory and the Way It Hurts
9 Haziran 2015 tarihinde başlayacak CONTEMPOPHOTO ’15 Çağdaş Fotoğraf Konferansı açılış konuşmasını Murat Germen ile birlikte yapacağız. Konuşma dili İngilizce olacak. Sohbetimizin çerçeve metnini aşağıda bulabilirsiniz. Türkçeye çevirecek bir gönüllü, kalbimizi kazanacaktır.
Çeviri neredeyse 24 saat içinde sevgili Esra Çolak’tan geldi! Aşağıda bulabilirsiniz.
Please find below the assumed abstract of the keynote lecture we will be improvising together with my colleague Murat Germen at the opening of CONTEMPOPHOTO ’15 Contemporary Photography Conference, starting 9 June 2015.
Culture as a Prosthetic Memory and the Way It Hurts
As one moves from simple organisms to more complex ones, it is common observation that instincts are replaced by an increasing ability -or necessity- to learn. And to teach.
In other words, simple organisms are born with a built-in memory of survival information, a precious legacy from previous generations, to which they continue to contribute.
On the other hand, complex organisms, the human being the most extreme one known to us so far, lack this heritage largely. Survival depends on acquired knowledge. Therefore learning and teaching skills are highly developed. The built-in memory is almost only a container with specific ways to classify, process and store impressions, experiences etc.
Storing information not only for personal referral but also for the use of future generations is what we call culture, which is being built with overwhelming acceleration in the present day.
However, the human ability to process or “handle” information has its own limitations, probably with protection value. What is remembered needs to fade away to free available space. It also needs to be altered or erased in ways to maintain joy, the motivation to survive.
In this respect, culture, in other words our prosthetic collective memory, with its size limited with only expanding physical conditions, offers us an enormous flow of stable data that is far beyond our capacity to process into meaningful survival information at individual or mass scale.
Accumulation and easy access of photographic images as well as accounts of personal experiences (not necessarily accurate) also make it extremely difficult, if not altogether impossible, for the human population to alter or manipulate what is remembered through self protective mnemonic strategies.
Being able to remember (to learn) beyond one’s life span for example, results with the notion of “family” or “nation” or “race”, hence discrimination. Being unable to forget, leaves only one option: denial of facts, hence, psychosis.
Or, just as an individual deliberately alters personal memory, the human society may eventually find universally agreed ways to do the same with our prosthetic memory, the human culture. The clues for such alteration can actually be seen in the emerging discussions about manipulation of “truth” in documentary photography, or family snapshots and increasingly popular self portraits for that matter.
May 2015
Protez Bellek Olarak Kültür ve Sancısı
Basit organizmalardan daha karmaşık olanlara geçerken, genel olarak öğrenme ve öğretmeye yönelik artan yetenek ya da gerekliliklerin içgüdülerin yerine geçtiği gözlemlenir.
Diğer bir deyişle, basit organizmalar daha önceki nesillerden miras kalan, hayatta kalmasını sağlayacak bilgiye sahip yerleşik bir bellek ile doğar ve bu mirasa katkıda bulunmaya devam ederler.
Öte yandan, şimdiye kadar bildiğimiz en uç noktası insanoğlu olan karmaşık organizmalar, bu mirastan fazlaca yoksundur. Hayatta kalma, edinilen bilgiye bağlıdır. Dolayısıyla öğrenme ve öğretme becerileri oldukça gelişmiştir. Yerleşik bellek, yaşantıları, izlenimleri ve daha birçok şeyi belirli yöntemlerle sınıflandırmaya, işlemeye ve saklamaya yarayan neredeyse sadece bir muhafaza kabıdır.
Bilgiyi sadece kişisel kullanım için değil, aynı zamanda gelecek nesillerin kullanımı için de saklamak kültür dediğimiz şeydir ve bu günümüzde baş döndürücü bir ivmeyle oluşturulmaktadır.
Ne var ki, insanın bilgiyi işleme ya da bilgiyi “ele alma” yeteneği -muhtemelen koruma adına- kendi sınırlılıklarına sahiptir. Hatırlanan şey ortadan kaybolup boş yer açmalıdır. Hatırlananların aynı zamanda hayatta kalma güdüsünü, yani neşeyi sürdürecek şekilde değiştirilmesine ya da silinmesine ihtiyaç duyulur.
Bu açıdan kültür, diğer bir deyişle genişlemesi yalnızca fiziksel koşullar ile sınırlanmış protez ortak belleğimiz, bireysel ya da kitlesel ölçekte bizim anlamlı hayatta kalma bilgisine dönüştürebilme kapasitemizin çok ilerisinde, devasa boyutta ve değişmeyen, kararlı bir veri akışı sunar.
Fotografik görsellerin birikimi ve kolay erişimi ile birlikte, doğru olması gerekmeksizin kişisel yaşantıların birikimi, insan nüfusunun, kendinden korumalı bellek stratejileri yoluyla hatırlananları değiştirmesini ya da manipüle etmesini hepten imkansız kılmasa da aşırı derecede zorlaştırır.
Örneğin birinin ömrünün ötesindekileri hatırlayabilmesi (öğrenmesi) “aile” ya da “milliyet” ya da “ırk” kavramlarıyla, yani ayrımcılıkla sonuçlanır. Unutamamak, geriye tek bir seçenek bırakır: gerçeklerin inkarı, yani, psikoz.
Ya da, tıpkı bir bireyin kişisel belleğini kasıtlı olarak değiştirmesi gibi, insan toplumu, sonunda aynısını protez belleğimize, insanlık kültürüne uygulamak için evrensel olarak kabul görmüş yollar bulabilir. Böylesine bir değişimin ipuçları belgesel fotoğrafçılıktaki “hakikat”in manipülasyonu hakkında ortaya çıkan tartışmalarda ya da anı fotoğraflarında ve meraklıları giderek artan öz portrelerde bulunabilir.
Mayıs 2015
Türkçe çeviri: Esra Çolak
Ben şimdi sensiz ne yapacağım?
Güncel SANAT Aralık 2014 için, kaygı hakkında kaleme aldığım yazım.
İyi okumalar.
Yakınlarda -kendi isteği ile ve terk eden taraf olarak- uzun süredir birlikte olduğu sevgilisinden ayrılan genç bir arkadaşım, kendisini ziyadesiyle mutsuz hissettiğini, yıkıldığını, çaresizleştiğini, ne yapacağını bilemez halde olduğunu anlatıyordu. Tümüyle gereksiz pahalı eşyalar satın alıyor, hiç adeti olmayan saçma işler yapıyor, kişilik değiştirmiş gibi davranıyormuş. Öyküsünün bir noktasında, “Hafızamın bir bölümünü kaybetmiş gibiyim,” demez mi?
Yıllar önce anksiyete ölçümü hakkındaki bir makalede, insanlarda en yüksek düzeyde kaygıya yol açan travmanın, eşin ölümü olduğunu okumuştum. Şaşırmamak elde değildi. Evlat değil, anne, baba ya da kardeş değil de eşin ölümü.
Öte yanda, birlikte uzun yıllar geçirmiş yaşlı çiftlerden birinin ölmesi halinde diğerinin de kısa süre sonra, hatta kimi zaman saatler içinde hayatını kaybettiğini çokça duymuşuzdur.
Demek ki ayrılık anksiyetesi bu denli güçlü, kimi zaman ölümcül olabilen bir sarsıntı. Acaba neden? Sadece çok sevdiğimiz birini kaybetmenin acısı mı bu? Yoksa temelde daha farklı, derin üzüntüyle açıklanamayacak, hatta onun üzerine binen, yoğun gelecek korkusu ve çaresizlik duygusu yaşatan çok daha yıkıcı bir darbe mi yiyoruz böyle durumlarda?
Cenazenin arkasından, “Ben şimdi sensiz ne yapacağım?” diye feryat edenler aslında sorunun yanıtını vermiş oluyorlar.
Arkadaşım da, sevgilisiyle birlikte hafızasını da kaybettiğini söylerken kendi şiddetli sarsıntısı hakkında çok isabetli bir saptamada bulunmuştu. Ayrılık gerçekten bir hafıza kaybı. Ortak yaşam inşa ettiğiniz kişiyle zaman içinde ortak bir hafıza da oluşturuyorsunuz. Bazı şeyleri bilmeyi, düşünmeyi, yönetmeyi ona bırakıyorsunuz. İşbölümü gereği aynısını o da size yapıyor. Ayrılık, söz konusu bilgiler ve deneyimler bütününden de kopma anlamına geliyor. Ölüm bu kopuşu kesin kılıyor.
Hafıza ve huzur arasındaki derin ilişkiye değinmeyi bir başka yazıya bırakarak, toplumların da çoğu kez birey gibi davrandığını hatırlayalım. Tüm insanlık tarihsel olarak, büyüyen bir bebeğin geçtiği evrelerden geçiyor adeta. Ayağa kalkmak, konuşmaya başlamak, okuma-yazma öğrenmek, farkındalık geliştirmek, benmerkezcilikten sıyrılmak, oyuncu olmak, zeka ve ahlak gelişiminin evrelerinden geçmek vs. dahil.
Şu an kaç yaşındayız bilemiyorum ama, bu benzetmeyi kabul edecek olursak, ayrılık anksiyetesini de toplumsal ölçekte tatmamış olmamız mümkün değil. Toplumsal kopuşlar, tahrip edilen tarihi değerler, erişilmez hale gelen sanat eserleri, eskiden kardeş iken düşmanlaşan topluluklar, izleyicisine küsen sanatçılar, bilime küsen toplumlar.
Bütün bunlar, bu ayrılıklar, terk edişler ve terk edilişler içten içe bizi kahrediyor ve belki de sonumuzu hazırlıyor. Ne dersiniz?
Orhan Cem Çetin
Kasım 2014
Kusura bakmayın; çok değiştiğim için sizi tanıyamadım. / I beg your pardon I didn’t recognize you – I’ve changed a lot.
Laurie Anderson (The Ugly One With the Jewels’dan)
Bizi bir araya getiren neydi?
Bunu anlamak için zaman geçirdik ve gördük ki yollarımızı birleştiren, hafızaydı.
Ben böyle hatırlıyorum.
Zamanda ileri geri volta atarken buluşmuştuk. Birimiz çok ama çok geç kalmıştı, diğeri belki düşündüğünden erken gelmişti. Başka biri kendisini dakik sanıyordu ama dakik olan sadece zamandı. Bu sayede buluştuk.
Yüklüydük. İri, hantal; küçük omuzlarımız için insafsızca ağır yükler.
Biz birer derin kayıttık. Hafızamızı yoklarken, zaten birer hafıza olduğumuzu farkettik.
Yükümüzü hafifletmeye kalkıştık. Eski fotoğraflara yetişememiş adsız, şekilsiz, kokusuz atalarımızın ta rüyalarımıza kadar gömdüğü, tıka basa doldurduğu binbir kimyevi, uçucu, yamalı, örselenmiş hatırayı ortalığa dökmek, kendi günümüze yer açmak, bunu gerekirse hoyratça yapmak, belki de şimdiden başkalarının aklına yük olmak istedik.
Bizi hatırlamasanız da olur ama hatırladıklarımızı hatırlayın diye yaptık bütün bunları.
“Hatırladıklarımızı hatırlayan birileri olsun” diye.
Bir zamanlar, bunu diyen biri olmuş besbelli.
Ama neden demiş? Bunu hatırlayan yok.
Sıra geldi bunu bulmaya.
Sıra geldi bunu, neden unutmanın ölüm kadar görkemli olduğunu hatırlamaya.
Orhan Cem Çetin
Ekim 2013
halka sanat / galeri resmi açılışını 1 Kasım, Cuma 19:00’da “Kusura bakmayın; çok değiştiğim için sizi tanıyamadım.” isimli sergiyle yapıyor. Sergiye katılan sanatçılar: Sezgi Abalı Attal, Yaşar K. Canpolat ve Gözde Güngör
halka art / gallery opens officially on 1 November, Friday at 19:00 with an exhibition titled ” I beg your pardon I didn’t recognize you- I’ve changed a lot.” Artists are Sezgi Abalı Attal, Yaşar K. Canpolat and Gözde Güngör.
postparalax 